Ooit was de rechtszaal een plek van gezag. Een marmeren arena waar de toga’s zwierden, waar schuld en onschuld tegenover elkaar stonden, waar de hamer klonk en het lot van de verdachte werd bezegeld. Maar dat was vroeger. Toen we nog geloofden in rechtspraak.
Sinds 1 februari is dat verleden tijd. In alle stilte heeft het Openbaar Ministerie (OM) bedacht dat een rechter eigenlijk overbodig is: geen zittingen meer voor vergrijpen waarop maximaal zes jaar cel staat. Voortaan regelt het OM dat zelf. U pleegt een misdrijf? U krijgt een boete. Of een taakstraf. Meer smaken zijn er niet. En de gevangenis dan? Daar doen we niet meer aan.
De redenen zijn simpel: de cellen zitten vol, rechters hebben het te druk en eerlijk is eerlijk, criminaliteit afhandelen met een administratieve sanctie is een stuk efficiënter. Geen ingewikkeld gedoe meer met vonnissen op maat en rechters die over schuld en boete moeten nadenken.
Het nieuwe systeem werkt als volgt: wordt u betrapt op bijvoorbeeld fraude, meineed of witwassen? Dan krijgt u een brief met een Tikkie. Of de mededeling dat u zich dient te melden bij de gemeentelijke plantsoenendienst. Weigert u te betalen of te komen schoffelen? Dan volgt een herinnering. Geeft u vervolgens nog steeds niet thuis? Tja, dan weet het OM het ook niet meer en houdt het op. Want de enige die u – wettelijk gezien – in de cel kan krijgen, is een rechter. En die hebben we zojuist uit de keten geschrapt.
Niet om het een of ander, maar dit staat gelijk aan capitulatie. Een witte vlag, gehesen door een overheid die niet langer de middelen of de wil heeft om recht te spreken zoals het hoort. Voortaan is de rechtsstaat een boetecatalogus. Vergrijpen als valsheid in geschrifte, omkoping en het verspreiden van kinderporno zijn daarmee gedegradeerd tot een ‘administratieve kwestie’.
Het laat zien hoe ver we zijn afgedwaald van het idee dat straffen maatwerk is en rechtszittingen in alle openbaarheid moeten plaatsvinden. Al dat moois is sinds 1 februari ingeruild voor een systeem dat in de schaduw opereert, onzichtbaar voor het oog van de samenleving en de media. Geen toga’s, geen hamerslagen.
Het gevolg laat zich raden. Een oplichter die zijn vak verstaat, zal voortaan met een boete van een paar honderd euro zijn gang kunnen gaan, als een ondernemer die af en toe een naheffing van de Belastingdienst krijgt. Winkeldiefstal wordt voor de volle honderd procent een bedrijfsrisico voor supermarkten. En heling een lucratief vak, zonder al te veel consequenties.
Dus wat nu? Als recht niet meer in de rechtbank wordt gesproken en straf niet meer daadwerkelijk wordt uitgevoerd, waar blijft onze rechtsstaat dan? Niemand die het weet. Maar de volgende stap laat zich raden. De politie komt niet meer voor feiten waarop ‘slechts’ zes jaar cel staat. Goed om te weten, mocht u tijdens een avondwandeling door een groepje onverlaten in elkaar worden geslagen. Straffeloosheid is de norm, niet de uitzondering. Wel zo efficiënt.
