Laatst ontving de redactie van Nieuwe Revu een e-mail van een heerschap dat zich ernstig zorgen maakte over de inhoud van mijn columns. Volgens hem zouden die “zo extreem pro-Russisch” zijn dat het “bijna niet kan dat hij ze zelf gelooft.” Meneer worstelde dan ook met een prangende vraag: “Weet u heel zeker dat Luuk Koelman niet in het geheim door de Russen wordt betaald?”
Een boeiende vraag. Niet zozeer gericht op wat ik schrijf, maar op de vermeende motivatie erachter. Want meningen ontstaan niet zomaar, ze worden gevoed. Iemand die een afwijkende mening heeft, moet dus wel ergens op de loonlijst staan. Alles is beïnvloeding, alles is gestuurd. Dat is de les van deze tijd.
In zekere zin heeft meneer een punt. Propaganda is niet het geschreeuw van een dictator op een balkon. Of de zoveelste film van Leni Riefenstahl. Het is subtieler, een ambacht. Propaganda heeft niets te maken met grove leugens, maar alles met verfijnde manipulatie. Framing, de juiste woorden op het juiste moment. Een kwestie van sfeer, van suggestie. Ideeën die zo vaak worden herhaald, dat ze zich uiteindelijk in de hoofden van de massa nestelen.
Sigmund Freud wist al dat de mens geen rationeel wezen is, maar een kuddedier dat zich laat leiden door groepsdynamiek. Zijn neef Edward Bernays bouwde daarop voort en creëerde de moderne propaganda zoals we die nu kennen. Hij ontdekte dat aperte leugens veel minder effectief zijn dan het bespelen van emoties. Geen feiten, maar verhalen die blijven hangen.
Neem nu de oorlog in Oekraïne. Een conflict met een geschiedenis waar de gemiddelde talkshowtafel niet tegen opgewassen is. Toch wordt het vaak simpel gehouden: hier het vrije Westen, daar de boze, onmenselijke vijand. De belichaming van het absolute kwaad. Wie zich afvraagt of de voortdurende uitbreiding van de NAVO richting Rusland iets te maken heeft met de huidige spanningen, krijgt meteen het etiket ‘sympathie voor de vijand’ opgeplakt. Want twijfel aan het Westen is verdacht.
Zo werkt het tegenwoordig. De groep bepaalt de waarheid. Wie tegen de groep ingaat, die wordt niet met argumenten bestreden, maar verdacht gemaakt. Wat telt, is niet of iets waar is, maar of het in ons narratief past. En wie zich niet aan dat enige juiste narratief houdt, die moet wel een pion zijn in een of ander schimmig schaakspel. Een nuttige idioot, of erger.
Enfin, ik heb meneer natuurlijk geantwoord, want zo ben ik: “Voor elke column die ik over de Oekraïne-oorlog schrijf, ontvang ik, via de Russische ambassade, een boekenbon van 10 euro.”
Klaar, dacht ik. Maar nee, daar kwam direct een reactie op terug. Of ik me wel realiseerde wat dat betekende? “Zoiets is toch hetzelfde als jochies die een kleine beloning krijgen van een crimineel, als ze een vuurwerkbom bij een huis laten ontploffen?”
Dat was het moment waarop ik even moest gaan liggen. Wie de wereld enkel in zwart-wit ziet, zal in iedere grijstint een complot vermoeden.
