Stap voor stap glijden de Verenigde Staten af richting autocratie. Niet door een staatsgreep, maar met oude wetten, executive orders en soldaten in eigen steden. Een kijkje achter de schermen van een natie in verval met aan het hoofd een pyromaan die zich voordoet als brandweerman.
Op een regenachtige dinsdag in september staat een soldaat bij een bushokje in South Los Angeles. Zijn M4 hangt losjes over de schouder. Hij is 23 en komt uit een stadje in Ohio, waar de staalfabriek tien jaar geleden sloot. Hij ging het leger in omdat wijlen zijn vader dat ook had gedaan. En omdat de army recruiter die bij hem op school langskwam, beloofde dat hij de wereld zou zien. En daarna misschien zelfs studeren. Dus diende hij in Duitsland en korte tijd in Polen. Maar toch wrong er iets. Hij dacht altijd dat hij soldaat was geworden om zijn land te verdedigen. Tegen de Russen, tegen Chinezen. Tegen terroristen.
Maar nu staat hij hier, tegenover een jonge vrouw die wacht op de bus. Ze draagt een kind op haar arm. Af en toe staart ze naar zijn kakikleurige uniform. En naar de pantserwagen op de hoek. De soldaat weet niet wat hij tegen haar moet zeggen. Zijn orders zijn helder: patrouilleren, de orde handhaven. Maar er valt hier niets te handhaven.
Tekst loopt verder onder de video
Vierduizend kilometer verderop, op een legerbasis in Quantico, staat Pete Hegseth voor een zaal vol hoge officieren. De voormalige tv-presentator van Fox News is nu minister van Defensie, of beter gezegd: minister van Oorlog. Naast hem staat die andere voormalige televisiester: Donald Trump.
Hegseth oreert drie kwartier lang over warfighting mentality en warrior ethos. Hij ziet een nieuwe Amerikaanse krijgsmacht voor zich. Eentje waarin twijfel een zwakte is en kritiek gelijk staat aan verraad. De soldaat als symbool van discipline en patriottisme, iets dat ook moet gaan gelden voor burgers. Niet discussiëren, maar bevelen opvolgen.
Daarna neemt Trump het woord. “We worden van binnenuit aangevallen. Niet door buitenlanders, maar door burgers.” Daarom is hij genoodzaakt het leger naar verschillende steden te sturen.
“Wie daar bezwaar tegen heeft, kan vertrekken,” zegt hij tegen de zaal. “Natuurlijk kost je dat ook je rang en je toekomst.”
Niemand staat op. Enkel stilte.
Migranteninvasie
En dus patrouilleert de Nationale Garde in Los Angeles, Washington D.C., Portland en Memphis. Vierduizend man in Los Angeles alleen, aangevuld met zevenhonderd mariniers. Niet omdat het daar oorlog is, maar omdat Donald Trump dat zo heeft besloten. Officieel om een golf van misdaad en migratie te beteugelen. Daklozen, drugs en criminaliteit; de standaard ingrediënten waarmee elke noodtoestand wordt gelegitimeerd.
De burgemeester van Los Angeles spreekt echter van een bezetting. Ook de gouverneur van Californië is fel tegen. Maar Trump zegt dat inwoners hem hebben gesméékt om in te grijpen. De troepen moeten “het moorden stoppen” in wat hij noemt “een stad die ten onder gaat aan mislukt democratisch bestuur.” Los Angeles moet gered worden van zichzelf. “Bevrijd van een migranteninvasie.”
Het patroon is overal hetzelfde. Soldaten die als bevrijders arriveren in democratische steden, zonder dat de lokale autoriteiten daarom hebben gevraagd of überhaupt zijn geraadpleegd. In Washington D.C. moeten soldaten “de orde te bewaren.” Maar volgens de burgemeester zijn ze er alleen maar om protesten tegen Trumps regering de kop in te drukken.
Ook in Portland zou volgens Trump sprake zijn van “een invasie van binnenuit. (…) Een staatsgreep.” Hij overweegt het leger ook naar Chicago te sturen, voor “ordeherstel.” Op Truth Social schrijft hij dat de burgemeester en de gouverneur (allebei Democraten) “in de gevangenis thuishoren.”
Om militair ingrijpen op eigen grondgebied mogelijk te maken, heeft Trump de Insurrection Act van 1807 afgestoft. Ooit bedoeld om gewapende opstanden te bedwingen, nu hergebruikt om “de vijand van binnenuit” te bestrijden. Even voor alle duidelijkheid: met die vijand bedoelt hij geen terroristen, maar de Democraten. In Trumps wereldbeeld zijn Democratische steden namelijk brandhaarden van wetteloosheid. Plekken waar alleen een sterke leider – hijzelf dus – de orde kan herstellen. Dat de criminaliteit daar volgens officiële cijfers juist daalt, doet er niet toe.
De Insurrection Act is niet Trumps enige wapen. Zijn krachtigste troef is Artikel II van de Amerikaanse Grondwet. Ooit, in 1789, als volgt bedoeld: de president voert de wetten uit, maar schrijft of herschrijft ze niet. Hij is een uitvoerder en geen vorst. Hij leidt het leger, sluit verdragen, benoemt rechters en rapporteert jaarlijks hoe het land ervoor staat. En als hij zich misdraagt, kan hij worden afgezet.
De Amerikaanse Grondwet is namelijk ontworpen om macht te spreiden. “De opeenhoping van alle machten in één hand is tirannie,” schreef president James Madison in 1788. Daarom bedachten de grondleggers van de Grondwet een systeem van drie machten: het Congres maakt de wetten, de president voert ze uit en de rechterlijke macht controleert of iedereen zich eraan houdt. Wederzijdse controle dus, de beroemde scheiding der machten.
Maar de praktijk is anders. Na 9/11 begon George W. Bush Artikel II te gebruiken als vrijbrief voor zijn War on Terror. Als opperbevelhebber van het leger, zo redeneerde hij, mocht hij militaire actie ondernemen. Dus viel hij Afghanistan en Irak binnen, zónder toestemming van het Congres. Geheime drone-aanvallen, martelprogramma’s en afluisteroperaties volgden. Allemaal “grondwettelijk toegestaan,” volgens Bush. De Patriot Act en de NSA maakten het zelfs mogelijk om de eigen burgers permanent te bespioneren. Alles in naam van de nationale veiligheid.
Zo veranderde Artikel II, oorspronkelijk bedoeld als een rem op de macht, in een vrijbrief om die macht eindeloos op te rekken. En eerlijk is eerlijk, zelfs Obama maakte zich daar schuldig aan.
Geen wonder dus dat Trump zijn kans schoon zag: “Artikel II geeft me het recht om te doen wat ik wil als president.” Juridisch volkomen onjuist, maar dat doet er niet toe. Hij gelooft het. En zijn aanhang ook.
Beleid per viltstift
En dan zijn er nog de executive orders: presidentiële besluiten waarvoor geen enkele stemming in het Congres nodig is. In theorie zijn die orders namelijk niets meer dan instructies aan overheidsdiensten: “Vanaf nu doen we het zo.” Ooit bedacht om de bureaucratie te stroomlijnen.
Maar onder Trump zijn executive orders verworden tot een politiek wapen. Hij zet ze overal voor in: of het nu gaat om noodmaatregelen of om militaire acties. Eén handtekening met zijn dikke stift onder een A4’tje en het is beleid. Artikel II van de Grondwet bepaalt immers dat de president de wetten uitvoert. En dus ook mag bepalen hóé, vindt Trump.
Dus als het Congres tegenstribbelt – maakt niet uit over welk onderwerp – dan grijpt hij zijn viltstift en regelt het zelf. Immigratie? Klimaat? Staatsburgerschap? En hup, daar staat zijn immense handtekening er alweer onder.
Tekst loopt verder onder de video
In zijn eerste honderd dagen tekende Trump maar liefst honderdvijftig executive orders. Een absoluut record, maar bovenal een statement: ‘Wat ík zeg, is wet’.
Maar… een executive order mag geen wetten veranderen. Daarom hebben rechters de macht om zo’n besluit te vernietigen als het botst met de wet of de Grondwet.
Maar dat moeten ze wel durven, want Trump geeft rechters die executive orders van tafel vegen de wind van voren. Hij noemt hen op sociale media “corrupte saboteurs van het beleid.” De rest laat hij over aan zijn achterban. Namen en gezichten van rechters duiken online op, waarna de bedreigingen als vanzelf volgen. Het is de logica van de maffia.
Toch houden heel wat rechters de rug recht. Zo blokkeerde de federale rechter Karin Immergut Trumps plan om het leger naar de stad Portland te sturen.
Immergut (ironisch genoeg in 2019 door Trump zelf benoemd) oordeelde dat vreedzaam protest geen gevaar voor de staat oplevert. En dat demonstranten met kartonnen borden geen milities met automatische wapens zijn. Ze noemde het inzetten van soldaten in een Amerikaanse stad “een maatregel die dictators nemen, niet presidenten.”
Trump haalde zijn schouders op. “Ik ben niet goed bediend,” zei hij. Daarbij wees hij fijntjes op het feit dat federale rechters kunnen worden afgezet. Dat klopt. Sinds 1803 is dat vijftien keer gebeurd. Maar de dreiging is altijd effectiever dan de uitvoering.
Vervolgens gaf Trump alsnog de opdracht tot het sturen van soldaten naar Portland. “He who saves his Country does not violate any Law” schreef Trump op zijn sociale mediaplatform Truth Social en op X. Wie zijn land redt, overtreedt geen wet. Een zin, geleend van Napoleon.
Nee, Trump windt er geen doekjes om. Hij ziet de militaire dictatuur van de Franse keizer als een handleiding, in plaats van een waarschuwing.
Wat een puinhoop, denkt u nu misschien. Maar wat allemaal in de VS gebeurt, is geen chaos. Trump en de zijnen volgen een 900 pagina’s tellend draaiboek, Project 2025 genaamd. Een Mandate for Leadership dat bijna niemand heeft gelezen, maar wel precies uitlegt hoe je de Amerikaanse democratie uitkleedt. Het vuistdikke boekwerk is opgesteld door conservatieve denktanks die nauwe banden onderhouden met Trump en zijn hofhouding.
Het plan is even eenvoudig als radicaal: geef de president volledige controle over de uitvoerende macht, vervang onafhankelijke topambtenaren door loyale uitvoerders en breek alles af wat dat in de weg staat. De route in de praktijk: ontneem duizenden hoge ambtenaren hun ontslagbescherming (‘Schedule F’), zodat Trump diep kan ingrijpen in de ambtelijke top. Weg met die lastige laag van deskundigen die wetten uitvoeren, maar soms ook bezwaar durven maken. Bestuurlijke zuivering graag!
Daarom bevat Project 2025 een Database of Patriots: een lijst met tienduizenden namen van toekomstige (top)ambtenaren, geselecteerd op ideologische zuiverheid. Geen lieden met beleidservaring of inhoudelijke expertise, maar trouwe uitvoerders. Dát is wat Trump wil: loyaliteit boven deskundigheid. Maar wat zo overblijft, is een uitgeklede staat, bestuurd door jaknikkers.
Hoe dat in de praktijk werkt? Stel, een ambtenaar, pakweg vijftien jaar werkzaam bij het ministerie van Justitie, schrijft een memo met bezwaren tegen de massadeportatie van gezinnen: “Juridisch risicovol en praktisch onuitvoerbaar.” Dat is niet wat Trump en de zijnen willen horen. Dus volgt een week later een ontslagbrief. Geen reden, geen procedure. Maar wel met onmiddellijke ingang.
Duizenden ambtenaren zijn inmiddels vervangen. Niet alleen bij de FBI, maar ook bij Defensie en Binnenlandse Zaken. De Database levert de vervangers: mensen zonder relevante ervaring, maar wel met de juiste overtuigingen.
Mannen achter de troon
Let wel, Trump doet het niet alleen. Het is een team-effort. De leider radicaliseert omdat zijn volgers hem daartoe aanmoedigen. En de volgers radicaliseren op hun beurt omdat hun leider dat stimuleert. Een neerwaartse spiraal in de richting van een autocratie. Macht als wederzijdse verslaving.
Neem J.D. Vance. Ooit noemde hij Trump “de Hitler van Amerika,” maar na een keurige boetedoening mag hij nu als vicepresident naast de troon zitten. In een autocratie is hypocrisie geen obstakel, maar een aanbevelingsbrief. Vance bewijst vooral dat een geweten iets is dat je uitschakelt, zodra je de kans krijgt om naast de troon te mogen zitten. Op X schrijft hij bijvoorbeeld: “Judges aren’t allowed to control the executive’s legitimate power.” Rechters mogen de macht van de president niet inperken. Een frontale aanval op de Amerikaanse Grondwet en de scheiding der machten. In alle openheid.
Nog gevaarlijker is Stephen Miller. Sinds 2025 plaatsvervangend stafchef voor beleid en nationale veiligheid. Tijdens Trumps eerste termijn was hij al de architect van het immigratiebeleid, volledig gestoeld op de overtuiging dat Verenigde Staten alleen de Verenigde Staten blijven, zolang de bevolking overwegend wit is. Miller gelooft heilig in de Great Replacement-theorie: het idee dat niet-witte immigranten de ‘oorspronkelijke’ bevolking verdringen. “Een bedreiging voor het Amerikaanse erfgoed,” noemt hij dat. Vandaar alle plannen voor massale deportaties, desnoods met inzet van het leger.
Het masker valt af. Dit jaar hield Miller toespraken waarin hij openlijk QAnon-leuzen riep. “We are the storm!” Alsof hij vergeten was wie er in 2021 het Capitool bestormden. Of misschien weet hij het nog precies en is dat juist het punt. Hoe dan ook, politieke duiders zien hem als de intellectuele drijvende kracht achter de ultranationalistische koers van het Trump-team.
En de Republikeinse partij? Die zwijgt. Of knikt gedwee. Nog nooit had een president zoveel macht over zijn eigen partij. Trump is de zonnekoning. Niemand die hem durft tegen te spreken, want alle Republikeinse senatoren en afgevaardigden weten precies wie hun grote leider is: iemand die niets ziet in democratische processen, maar alles in autoritair gezag.
Bovendien: wie loyaal is, wordt beloond. Kort na zijn inauguratie loste Trump een oude belofte in: vijftienhonderd Capitoolbestormers kregen gratie. “De gijzelaars van 6 januari,” noemde hij hen. Zijn boodschap was helder: geweld tegen de staat wordt niet gestraft, maar beloond – mits ‘juist’ ingezet.
Dus wat doe je dan als Republikeins politicus? Dapper je eigen politieke doodvonnis tekenen? Of Trump onvoorwaardelijk steunen en dan maar hopen dat je wordt beloond?
Maar wat gebeurt er nu écht in steden als Los Angeles, Washington en Portland? Dat hangt af van wie je het vraagt. Op CNN zie je soldaten in woonwijken, woedende burgemeesters en juristen die waarschuwen dat Trump hier de Grondwet overtreedt. Op Fox News zie je chaos, plunderingen (zelfs als die er niet zijn) en een president die eindelijk de orde herstelt.
Kortom, er is in de VS geen gedeeld beeld meer van wat er werkelijk gaande is. Trump stuurt militairen naar een stad en de ene helft van het land spreekt van bevrijding, de andere helft van bezetting. Beide kampen kijken naar dezelfde beelden, maar zien een compleet ander verhaal.
En Trump weet dat. Hij gebruikt het. Op Truth Social post hij bijna dagelijks tirades tegen rechters, burgemeesters en – het begint een constante te worden – “binnenlandse vijanden.”
Intussen fungeert Fox News als verlengstuk van het Witte Huis. Presentatoren herhalen Trumps framing, interviewen zijn bondgenoten en portretteren zijn critici als verraders. Het is geen nieuws meer, het is pure propaganda. En het werkt, simpelweg omdat miljoenen Amerikanen geen andere nieuwsbronnen meer vertrouwen.
En zo ontstaat een parallelle werkelijkheid. Eentje waarin demonstranten terroristen zijn, rechters saboteurs en soldaten in de straten van Democratische steden niet het symptoom van verval zijn, maar van herstel.
Straat als slagveld
Onder de leus “No Kings” gingen op 14 juni 2025 (Trumps verjaardag) miljoenen Amerikanen de straat op. In grote steden als New York, Philadelphia, Chicago en Seattle kwamen ze samen. Niet alleen studenten, maar ook gepensioneerden en gezinnen met kinderen. Op spandoeken stond: “We had a republic, until someone stole it.” Anderen droegen een zelfgemaakte kroon, zongen het volkslied of hielden elkaar vast. De protesten bleven grotendeels vreedzaam, op wat schermutselingen met de politie en enkele omgestoten hekken na.
Maar op Fox News zag het er heel anders uit. Gemaskerde demonstranten, veel rook en geschreeuw. Rechtse commentatoren spraken van “gesponsorde chaos” en “binnenlandse vijanden die het land van binnenuit willen breken.”
De Republikeinse partij doopte de protesten om tot Hate America-rellen. Een aanval op het land. De demonstranten waren geen burgers meer, maar saboteurs. Verraders. Marionetten van binnenlandse vijanden. Trump knikte goedkeurend.
En daar wordt het pas echt gevaarlijk. Want wie zijn medeburgers tot vijanden verklaart, die zoekt geen vrede, maar een binnenlandse oorlog. Niemand noemt die ander nog ‘Amerikaan’. Alleen nog ‘socialist’, ‘fascist’ of ‘terrorist’. Woorden als munitie. ‘Protest’ heet nu ‘rebellie’, ‘kritiek’ heet ‘opstand’ en rechters die de wet volgen, zijn ‘verraders’.
En Trump, de leider die zichzelf boven de wet plaatst? “Ze noemen mij een koning,” schamperde hij ’s avonds op Fox News. “Maar ik ben helemaal geen koning.” Niet veel later uur verscheen op het officiële Witte Huis-account een AI-gegenereerde foto van Trump met een kroon op zijn hoofd. Tekst: Long Live the King.
Afgelopen oktober waren er weer protesten tegen Trump. Ditmaal in alle vijftig staten. Naar schatting zeven miljoen Amerikanen gingen de straat op. Diezelfde dag postte Trump een AI-video op Truth Social. Eentje waarin hij, als straaljagerpiloot mét kroon, demonstranten bombardeert met stront.
Letterlijk. Zijn boodschap: Ik heb schijt aan de Democratische helft van dit land. En de Republikeinen? Die keken toe, lachten en klikten op ‘delen’.
Tekst loopt door onder de video
Ook de 23-jarige soldaat waarmee we dit artikel begonnen, zag de video met de stront, op zijn telefoon. Zijn kameraden lachten. Hij niet. Hij dacht aan de jonge vrouw bij het bushokje. En aan zijn vader, die hem had geleerd dat een soldaat altijd zijn land dient – en nooit één man. Hij vroeg zich af of pa trots op hem zou zijn geweest. Of teleurgesteld.
Permanente noodtoestand
Het voordeel van een ouderwetse staatsgreep is dat je weet waar je aan toe bent. Tanks op straathoeken, de radio speelt marsmuziek en iemand met een snor vertelt op tv dat het vanaf nu allemaal anders gaat.
De moderne variant is subtieler. Het land dat ooit dictaturen omverwierp in naam van de vrijheid, wordt nu zelf langzaam uitgehold. De grondwet blijft formeel overeind, zoals de ruïnes van een kasteel ook mogen blijven staan. De oppositie mag blijven en er zullen verkiezingen worden gehouden. Maar daadwerkelijk oppositie voeren zal niet langer een recht zijn, maar eerder een risico.
Trump spreekt inmiddels openlijk over een derde termijn, ook al is dat in strijd met de letter en de geest van de Amerikaanse Grondwet. Zijn campagnewinkel verkoopt al petjes met ‘TRUMP 2028’. Wie daar nog om lacht, heeft de grap niet begrepen.
De permanente noodtoestand in tal van steden is Trumps nieuwe beleid. Hij roept hem uit en wijst vervolgens naar zichzelf. Als redder. “We zijn in oorlog,” zegt hij. “Maar gelukkig ben ik er.” Eerst de chaos, dan de belofte van orde. Het beproefde recept van iedere autocraat.
Trump is de pyromaan die zichzelf voordoet als brandweerman. De meeste Amerikanen willen dat niet. Maar ze doen wat mensen altijd doen in tijden van dreigend verval: ze kijken weg. Of naar Netflix. Intussen glimt de MAGA-beweging van trots. De democratie, zeggen zij, moet even op pauze, voor haar eigen bestwil.
Wat nu?
Een autocratie start niet met het breken van wetten, maar met het buigen ervan. Met interpretaties die ineens rekbaarder blijken dan bedoeld. Regels die de ene dag heilig zijn en de volgende dag optioneel. Net hoe het uitkomt. Als Trump al een eigen draai geeft aan een stoffige wet uit 1807, toen er nog postkoetsen reden, dan is alles mogelijk.
En ja, er is hoop. Omdat er nog onverzettelijke rechters zijn, ambtenaren die durven te lekken en journalisten die blijven schrijven. Zij zijn de aanhangers van een hardnekkig idee dat vooralsnog weigert te sterven: dat macht controle nodig heeft. Bovenal is er hoop omdat elke autocraat die zichzelf vergoddelijkt, vroeg of laat bezwijkt onder het gewicht van zijn eigen grootheidswaan.
Maar democratie redt zichzelf niet. Ze vraagt om ruggengraat, niet om hashtags. Om moed, niet om likes. Om organisatie, niet om spektakel. Want democratie is een werkwoord. Wie dat vergeet, betaalt de prijs.
